Bakı Politoloqlar Klubunun rəhbəri Zaur Məmmədov pressunity.org-a müsahibəsində Azərbaycanda keçirilən seçkiləri şərh edib, Rusiya ilə münasibətlərin cari səviyyəsini dəyərləndirib, həmçinin Cənubi Qafqazdakı çağırışlar və mövcud təhlükələr barədə ətraflı danışıb.
— Azərbaycanda keçirilən seçkilərin nəticələrini, xüsusilə də onların xarici siyasət aspektini necə qiymətləndirirsiniz?
— Azərbaycanda seçkilərin nəticələri gözlənilən idi. İlham Əliyevin inamlı qələbə qazanacağına heç kimin şübhəsi yox idi. O, Azərbaycanın və azərbaycanlıların qəhrəmanıdır. İlham Əliyev müharibədə qalib gəldi və işğal olunmuş əraziləri geri qaytardı, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etdi. Bundan əlavə, dünyada baş verən hadisələrə nəzər salsaq, bütöv regionların siyasi və iqtisadi böhranlar yaşadığı, müharibələrin, qeyri-sabitliyin hökm sürdüyü yerlərdə lider faktoru çox önəmlidir. Prezident İlham Əliyev Azərbaycan xalqınınxilaskarıdır.
— Seçkilər azad və ədalətli şəraitdə keçirildi? Müxalifətin seçkilərin demokratik keçəcəyinə ümid olmadığını deməsinə münasibətiniz necədir?
— Müxalifət seçkilərdə iştirak etdi. Ölkənin prezidentliyə namizədləri müxtəlif siyasi partiyaları təmsil edirdilər. Hər birinin öz xarici və daxili siyasətinin proqram xətti var idi. Seçkilərdə tamamilə fərqli ideologiyaya malik müxtəlif siyasi partiyalar təmsil olunub. Eyni zamanda, onlar özləri də çox gözəl anlayırdılar ki, dünya azərbaycanlıları arasında xüsusi etimada malik İlham Əliyevə alternativ yoxdur.
— Sizcə, nə üçün seçkiləri müddətindən əvvəl təyin etmək lazım oldu?
— Belə təcrübə var ki, müxtəlif ölkələrdə prezident və ya parlament seçkiləri konstitusiya müddətindən əvvəl təyin oluna bilər. Vaxtından əvvəl keçirilən seçkilərin öz tarixi və siyasi əsasları var. 2023-cü ilin payızında Xankəndində Azərbaycan bayrağı qaldırılıb. Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etdivə Azərbaycan dövlətçiliyinin yeni mərhələsinə, milli ideyanıny eni mərhələsinə başlamalı idi. Bu nə qədər tez baş versə, bir o qədər yaxşıdır. Beləliklə, ictimaiyyət bu fikri anlayışla dəstəklədi.
— Sizcə, prezidentin və yeni hökumətin yaxın gələcəkdə qarşısına qoyacağı ən mühüm hədəflər hansılardır? Ölkənin yeni siyasi gündəmi nə olacaq?
— Biz bilirik ki, Ermənistanla danışıqlar bu gün də davam edir. Sülh gündəmi varAzərbaycanın Ermənistan hakimiyyətinə müəyyən tələbləri var.
Dövlətin qarşısında duran əsas məqsəd təbii ki, Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanması və regionda sabitliyin təmin edilməsidir. Məhz Azərbaycanın sayəsində müharibə başa çatıb, separatizm və terrorizm aradan qaldırılıb. Bu, Rusiya üçün də vacibdir, çünki onun cənub sərhədində təhlükəsizlik Yaxın Şərqə aparan dəhliz olan Cənubi Qafqazdaki sabitlikdən asılıdır. Bu gün Yaxın Şərq regionunda mövcud olan çağırışlar Rusiya, xüsusilə Şimali Qafqaz üçün də təhlükə ola bilər. Ona görə də təsadüfi deyil ki, son vaxtlar Rusiya-Azərbaycan münasibətləri özünəməxsus xarakter daşıyır, burada rəsmi səviyyədə Azərbaycanın mövqeyi Ermənistan məsələsi istiqamətində dəstəklənir, Ermənistan isə regiondankənar aktorları cəlb etməyə çalışır. Biz bilirik ki, Azərbaycan üçtərəfli saziş bağladıqdan sonra “3+3” formatı və bütün ölkələrin maraqlarını əks etdirən iqtisadi layihələr təklif edib. Və nəzərə alsaq ki, İran və Rusiya bu gün Qərbin müəyyən çağırışları ilə üz-üzədir, daha da böyük maraq doğurur. Hazırda, beynəlxalq qlobal kommunikasiya infrastrukturu transformasiyaya uğraması və öz yolunu dəyişməsi baxımından Böyük Avrasiyanın «Orta Dəhlizi» müəyyən bir maraq daşıyır.
Cənubi Qafqazda ən böyük təhlükə Nikol Paşinyanın Makronla birgə yürütdüyü siyasətdir. Məlumdur ki, onlar son hadisələrlə razı deyillər və Cənubi Qafqaz regionunda vəziyyəti qızışdırmağa çalışırlar. Ermənistan, Hindistan və Fransadan təkcə müdafiə deyil, həm də hücum xarakterli silahlar almağa davam edir. Bundan əlavə, bu gün Qərb və Ermənistan KİV-lərindən bir fransalı generalın Ermənistanda olması və Ermənistan ordusunun yeni müharibələrə hazırlamağa başlandığına dair bəzi məlumatlar var. Bu gün Aİ-nin monitorinq missiyası Ermənistanda yerləşir. Bu missiyanın tərkibinə müxtəlif Avropa ölkələrinin kəşfiyyat xidmətlərinin və silahlı qüvvələrinin keçmiş üzvləri daxildir. Yəni, Paşinyan danışıqlar masasına oturub sülh müqaviləsi imzalamaq əvəzinə, təkcə Azərbaycanla deyil, Qərbi ilə Rusiya arasında gərginlik yaratmağa çalışır.
— Sizcə, Rusiya-Azərbaycan münasibətləri bundan sonra da mütərəqqi inkişaf edəcəkmi? Bəs prezident və hökumət Rusiyaya münasibətdə hansı inkişaf istiqamətini izləyəcək?
— Vaxtilə postsovet ölkələrində baş verən hadisələr, o cümlədən Ukraynada davam edən böhran, 90-cı illərdən başlayaraq şüurlu şəkildə NATO və Aİ-nin genişlənməsi ilə məşğul olan Qərb beyin mərkəzlərinin işinin nəticəsidir. Onlar Rusiya tərəfindən sərt cavab alacaqlarını bilirdilər. Ermənistan bu gün də eyni səhvləri edir. Nikol Paşinyan iki geosiyasi qüvvə arasında oynayır. Beləliklə, bu gün Ermənistan Qərb intriqaların bir mərhələsidir. Gözlənilir ki, yaxın aylarda və illərdə Qərb Ermənistanın köməyi ilə Rusiyanın cənub sərhəd rayonlarında vəziyyəti sabitsizləşdirməyə çalışacaq.
Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinə gəlincə, tarixdə indiki kimi qarşılıqlı anlaşma, xarici siyasət və qlobal təhdidlərin ümumi anlayışı olan ikitərəfli münasibətlər heç vaxt olmamışdır. Azərbaycan Rusiya ilə münasibətlərə həmişə xüsusi önəm verib. İlham Əliyevə Rusiyada böyük hörmət və ehtiram göstərilir. Təsadüfi deyil ki, İlham Əliyevi ilk təbrik edənlər arasında Vladimir Putin və digər Rusiya dövlət rəsmiləri də olub. Yəni biz artıq Avrasiya məkanının bəzi dövlətləri arasında xüsusi münasibət görürük. Qərbin Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar fonunda, eləcə də Ukrayna böhranı fonunda Rusiya hansı dövlətlərin necə davrandığını yaxşı anlayır. Bu gün Qərblə Rusiya, Çin və İran arasında mübarizə gedir. Beləliklə, beynəlxalq münasibətlərin və bütövlükdə dünyanın yenidən formatlaşdırılması baş verir. Burada qeyd etmək lazımdır ki,Rusiyanın Ermənistana çoxlu sualları var. Rusiya başa düşdü ki, həm imperiya dövründə, 80-ci illərin sonunda, SSRİ dağılmağa başlayanda, həm də bu gün Rusiya ətrafında vəziyyətin təlatümlü olduğu bir vaxtda erməni diasporası və Ermənistan Rusiyaya qarşı müxtəlif təxribatlarda bulunmağa çalışırlar.
— “Azərbaycanda fevralın 7-də keçirilən növbədənkənar prezident seçkiləri siyasi alternativin olmadığı şəraitdə keçirilib və qadınlar ölkənin siyasi həyatında zəif təmsil olunub”. Belə qənaətləri ATƏT-in müşahidəçilər missiyasının nümayəndələri veriblər. Onlar bildirdilər ki, Azərbaycan tərəfi əvvəlcədən alınmış məsləhətləri nəzərə almamışdır. Bu bəyanatı necə şərh edə bilərsiniz? Söhbət hansı siyasi alternativdən gedir?
— ATƏT və digər beynəlxalq təşkilatlar bu gün müəyyən siyasi qüvvələrin əlində alətdir. Biz bilirik ki, ATƏT-in missiyasına böyük məsuliyyət qoyulub. Lakin, digər tərəfdən, məhz ATƏT missiyası AŞPA və Avropanın bəzi dairələrinin çox böyük siyasi və psixoloji təzyiqi ilə üzləşib. AŞPA rəhbəri açıq şəkildə bildirdi ki, ATƏT Azərbaycanda keçiriləcək seçkilərdə iştirak etməməlidir, çünki orada AŞPA nümayəndələri iştirak etmir. Ona görə də müəyyən təzyiqlərin nəticəsi olaraq, ATƏT bu cür bir bəyanatla çıxış etmişdir.
— Avropa Şurasının rəhbəri Şarl Mişel Azərbaycanın Brüssel prosesi çərçivəsində üçtərəfli görüşləri bərpa etmək öhdəliyini alqışlayıb. Qərbin himayəsi altında danışıqların bərpası konkret hansı nəticələrə apara biləcəyini düşünürsünüz? Və bu danışıqların bərpasını gözləməyə dəyərmi?
— Burada əsas məsələ platforma deyil. Aydındır ki, bu münaqişənin sülh yolu ilə həllinə dair irəliyə doğru addımlar atılmasının lazım olduğu halda, Brüsseldə, Vaşinqtonda və ya Moskvada görüşlər olacaq. Bu platformalar mövcuddur, lakin hələlik prosesin özü dayanıb, Ermənistan və Azərbaycan liderləri arasında birbaşa görüşlər yoxdur. Bu görüşlər nəticəli olmalıdır ki, onlar yoxdur. Biz bilirik ki, Ermənistan hər dəfə özünü nalayiq aparır. Başqa tərəfdən, Makron bir neçə dəfə Azərbaycanı sıxışdırmağa cəhd etdi və bizə təzyiqlərdə bulunaraq sülh müqaviləsinin mətninə sırf Azərbaycanın daxili proseslərini həyata keçirən məsələləri daxil etməyimizi məcbur etməyə çalışdı. Qarabağ mövzusu — Azərbaycanın daxili məsələsidir və bu səbəbdən Bakı bu məsələni heç kimlə müzakirə etmək niyyətində deyil. Qranadada İlham Əliyevin iştirak etmədiyi görüşdə Azərbaycana dair müəyyən məqsəd var idi. Bu gün biz görürük ki, bir tərəfdən Ermənistan sülh istədiyini deyir. Digər tərəfdən, hamı başa düşür ki, Ermənistan konstitusiyasını dəyişməyincə sülh mümkün deyil. Müstəqillik illərində Qarabağ istisna olmaqla, erməni qanunvericiləri bir neçə dəfə qanunlar qəbul edib, beynəlxalq müqavilələri ratifikasiya edəndə sülh mümkün deyil. Sülh mümkün deyil, çünki müstəqillik illərində Ermənistanın parlament üzvləri bir neçə dəfə Qarabağla bağlı xüsusi qanunlar qəbul etdilər və beynəlxalq müqavilələri rəsmiləşdirdilər. Əgər bugünkü Ermənistan faktiki olaraq Azərbaycan ərazilərinə hüquqi müstəvidə iddia irəli sürürsə, o zaman onlarla sülh mətni imzalamaq mümkün olmayacaq. Ermənistan vətəndaşları müstəqil dövlət olmaq və ya torpaqlarına iddialı olaraq Azərbaycanla mübarizəni davam etdirmək barədə özləri qərar verməlidirlər.