Politoloq Tofiq Abbasov pressunity.org müsahibəsində Rusiya ilə Azərbaycan arasında ikitərəfli əməkdaşlığın hazırkı səviyyəsini dəyərləndirib, həmçinin Cənubi Qafqaz regionunda baş verən hadisələr haqqında ətraflı danışdı.
— 22 aprel tarixində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev işgüzar səfərlə Moskvada idi. Səfərin nəticələrini necə qiymətləndirirsiniz? Demək olarmı ki, Qarabağ probleminin həlli əvvəllər Moskva ilə Bakı arasında münasibətlərin inkişafına mane olan baryerləri aradan qaldırır?
— Əliyevin Moskvaya səfərinə gəlincə, bu, iki ölkə arasında etimadın inkişafının növbəti göstəricisi idi. Prezidentlər arasında şəxsi təmaslar, Bakı ilə Moskva arasında yüksək səviyyədə dialoq, sosial-iqtisadi və siyasi xarakterli müxtəlif proqramların həyata keçirilməsində hər iki tərəfin iştirakı var. Bütün bunlar, Bakı ilə Moskvanın kəskin məsələləri həll etmək, bir-birini tamamlamaq və təhdidlərin təsirindən kənarda təhlükəsizlik zəmanətimizi möhkəmləndirmək üçün ən optimal yolu tapdığımızı düşünməyə əsas verir. Əliyev Moskvada olarkən dedi ki, biz Rusiyanın bütün fundamental prinsiplər üzrə mövqeyini mükəmməl hiss edirik və bilirik və biz Rusiyanın Qafqaz regionunu tərk etməsinin tərəfdarı deyilik. Və hətta Bakıda ADA Universitetində (Azərbaycan Diplomatik Akademiyası) aparıcı ölkələrin beyin mərkəzlərinin nümayəndələri ilə görüşdə Rusiyanın Qafqazdan heç bir yerə getməyəcəyini söylədi. Birincisi, bu Qafqaz ölkəsidir. İkincisi, bu, bir çox həyəcanverici proseslərə stabilləşdirici təsir göstərən ölkədir. Üçüncüsü, Moskva niyə getsin və hansısa qeyri-regional qüvvələr gəlsin. Yəni, Azərbaycan Prezidentinin mövqeyi belə deməyə əsas verir ki, regionumuzun problemləri regional dövlətlərin iştirakı ilə həll olunur və həll edilməlidir. Bu sahədə Moskva ilə Bakının mövqeləri tamamilə üst-üstə düşür. Digər tərəfdən, biz strateji tərəfdaşıq, çünki 2022-ci il fevralın 22-də prezidentlər Vladimir Putin və İlham Əliyev bir sıra strateji tərəfdaşlıqların yaradılması haqqında birgə bəyanat imzalayıblar. Bu sənəddə 43 bənd öz əksini tapıb, burada bizim münasibətlərimizin bütün motivləri, terrorizmə, separatizmə qarşı birgə mübarizəyə qədər qarşılıqlı fəaliyyətimiz və s.
Sənəd bizim maraqlarımızın bütün spektrini əhatə edir və ona görə də artıq qeyd olunmuş məqsədlərin həyata keçirilməsi yolunda biz bir-birimizi daim məlumatlandırıb, tamamlamalıyıq. Artıq birgə hökumətlərarası komissiya, Qarşılıqlı Fəaliyyət Şurası fəaliyyət göstərir. Sahələrarası və regional əlaqələr var və s. Bütün formatlar müəyyən edilmişdir və onlar təyin olunmuş rejimdə fəaliyyət göstərir. Yeni funksiyalar yaratmaq üçün yeni panelləri necə yaratmağı da düşünməliyik. Xüsusən də indi dünya düzəninin dağıldığı bir vaxtda. Üstəlik, bunu bütün dünya nizamını çökdürməklə, başqa ölkələrin mənafeyinə xələl gətirməklə, özlərinə məxsus bir növ rahatlıq tapa biləcəklərini düşünən müəyyən mürtəce qüvvələr tərəfindən həyata keçirilir. Onların səhv etdikləri yer budur. Dünya birdir və bir-biri ilə bağlıdır və istənilən ölkə, istənilən güc mərkəzi icmaların fəaliyyəti üçün normal tonu saxlamaq imkanına malikdir. Digər tərəfdən, kəskin və arzuolunmaz riskli vəziyyətləri necə qabaqlamaq barədə düşünməliyik.
Bu mənada, Azərbaycan və Rusiya xüsusi xidmət xətləri boyunca əlaqə qurmaqda aydın bir əlaqə qura bilmişlər. Bu kanallar vasitəsilə çox vacib məlumat mübadiləsi aparılır. Bu kanallar istənməyən tendensiyaların və hadisələrin qarşısını almaqda çox vacib rol oynayır. Və mənə elə gəlir ki, iki prezidentin Moskvadakı son danışığı bizim tərəfdaşlığımızın strateji dərinliyini açıqlayıb. Azərbaycan və Rusiya prezidentləri daim hərəkətdə olmaq, yeni toxunuş nöqtələri tapmaq və ən əsası, gözlənilmədən meydana çıxan risklərə və çağırışlara uyğun cavab vermək arzusunu ifadə edirlər. Və indi Cənubi Qafqazda yeni bir düzən qurulur, demilitarizasiya gedir ki, buna Ermənistan mane olur, silahlanma yarışına qoşulan tərəfdaşları ilə birlikdə. Bu, şübhəsiz ki, regionun bir çox ölkələrinin gözləntiləri və maraqları ilə uyğun gəlmir. Lakin buna baxmayaraq, Azərbaycan regionda sabitlik və sakitliyin qarantıdır, xüsusilə ikinci Qarabağ müharibəsindən və 2023-cü il sentyabrından sonra. Beləliklə, risklər xeyli azalmışdır. Rusiya-Ukrayna böhranı, Yaxın Şərqdə İsrail və HAMAS-ın iştirakı ilə böhran — bütün bu məsələlər daim məsuliyyətli siyasətçiləri və liderləri birgə olaraq istənməyən hadisələrə qarşı mübarizə aparmaq üzərində düşünməyə məcbur edir. Bu mənada Azərbaycan və Rusiya həmin qızıl ortanı tapmışlar. Rusiya və Azərbaycan həmişə bir-birinə çox bağlı olmuşlar. Bu arada Azərbaycan heç vaxt özünün balanslaşdırılmış siyasət aparmağı üstün tutduğunu gizlətməyib. Bizim üçün Şərq də, Qərb də eyni dərəcədə vacibdir. Biz Şərq ilə dostluq edirik, Qərb dövlətlərinin zərərinə olmadan və əksinə.
Bu baxımdan mənə elə gəlir ki, Azərbaycan və Rusiya xüsusi xidmət orqanları və qapalı xidmətlər vasitəsilə aydın əlaqə yarada biliblər. Bu kanallar vasitəsilə informasiya mübadiləsi aparılır, çox vacib məlumatlar verilir. Bu kanallar arzuolunmaz tendensiyaların və hadisələrin qarşısının alınmasında çox mühüm rol oynayır. Və mənə elə gəlir ki, iki prezidentin Moskvadakı son söhbəti bizim tərəfdaşlığımızın strateji dərinliyini ortaya qoydu. Azərbaycan və Rusiya prezidentləri qarşılıqlı surətdə daim hərəkətdə olmaq, yeni təmas nöqtələri tapmaq və ən əsası gözlənilmədən yaranan risk və çağırışlara lazımi şəkildə cavab vermək arzusunu ifadə edirlər. Hazırda Cənubi Qafqazda yeni nizamın bərqərar olması, tərəfdaşlarının iştirakı ilə silahlanma yarışı prosesinə girmiş Ermənistanın əngəl törətdiyi demilitarizasiya gedir. Bu, təbii ki, regionun bir çox ölkələrinin gözləntilərinə və maraqlarına cavab vermir. Amma buna baxmayaraq, Azərbaycan xüsusilə ikinci Qarabağ müharibəsindən və 2023-cü ilin sentyabrından sonra regionda sabitliyin və əmin-amanlığın təminatçısıdır. Buna görə də risklər xeyli azalıb. Rusiya-Ukrayna böhranı, İsrail və HƏMAS-ın iştirakı ilə Yaxın Şərq böhranı — bütün bu məsələlər daima məsuliyyətli siyasətçiləri və liderləri arzuolunmaz hadisələrə necə birgə qarşı çıxmaq barədə düşünməyə vadar edir. Bu mənada Azərbaycan və Rusiya həmin qızıl ortanı tapıblar. Rusiya və Azərbaycan həmişə bir-birinə çox bağlı olublar. Eyni zamanda, Azərbaycan balanslaşdırılmış siyasət yürütməyə üstünlük verdiyini heç vaxt gizlətməyib. Bizim üçün Şərq də, Qərb də eyni dərəcədə vacibdir. Biz Şərq ilə dostluq edirik, Qərb dövlətlərinin zərərinə olmadan və əksinə.
Mən bir daha Putinlə Əliyev arasında şəxsi simpatiya və münasibətlərin vacibliyini vurğulayacağam. Onların şəxsi münasibətləri dövlətlərarası münasibətlərimizin təsirli faktına çevrilib. Düşünürəm ki, ikitərəfli münasibətlərin bütün bu tonu həm indiki nəsil, həm də gələcək nəsillər üçün vacibdir. Mənə elə gəlir ki, aramızda olan zəmanətli etimad daha da güclənəcək.
— Rusiya ilə Azərbaycan arasında Şimal-Cənub xətti üzrə əməkdaşlığı necə qiymətləndirə bilərsiniz? Bu layihə hansı imkanlar və risklər yaradır?
— Ticarət-iqtisadi əlaqələrə, kommunikasiyalara gəlincə, bu mənada fəaliyyət göstərən ixtisaslaşdırılmış strukturlar var. Tərəflər anlayırlar ki, “Şimal-Cənub” nəqliyyat-kommunikasiya xəttinə həyati zərurət dövrün təcili tələbidir və ona görə də tərəflər bütün bu həcmin vaxtında başa çatdırılması üçün var güclərini sərf etməlidirlər. O, qismən işləyir, amma bu layihənin infrastrukturunu optimal gücə çatdırmaq üçün bütün komponentlər və «Şimal-Cənub» nəqliyyat-kommunikasiya xəttinin seqmentləri tamamlanmalı və müxtəlifləşdirilməlidir. Azərbaycan və Rusiya yaxşı başa düşürlər ki, bu layihənin imkanlarını reallaşdırmaqda hələ də tarixi maksimuma çatmayıblar. Hər iki ölkə bu çox mühüm beynəlxalq layihə kontekstində yeni filialların və yeni imkanların texniki-iqtisadi komponentlərinin operativ şəkildə inkişaf etdirilməsi üçün lazımi məsləhətləşmələr və danışıqlara istənilən vaxt hazırdır.
— Avrasiya məkanındakı cari hadisələri necə qiymətləndirirsiniz? Qərb bu məkanda təsirini genişləndirməyə hazırdırmı, o cümlədən Ermənistan hesabına?
— Əliyevin Moskvaya səfəri bütün dünyada əlamətdar hadisələrin baş verdiyi çox əlamətdar bir məqamda baş verdi. Onlar çox mürəkkəbdir, bəlkə də ziddiyyətlidir. Regionlarda, qitələrdə və xüsusilə Avrasiyada ümidverici nizamın yaradılması məsələsi gündəmdədir. Biz bilirik ki, Avrasiya qitəsi Qərb dünyası üçün nə qədər vacibdır. Biz Qərb dünyasının bütün diqqətinin Avrasiyaya yönəldiyini bilirik. Hətta Avrasiya məkanında baş verən çətin proseslərin nümunəsində də, həmin proseslərə Qərb ölkələrinin, məsələn, Avropa İttifaqının, NATO-nun reaksiyası və münasibəti çox şey deyir. Əvvəlcə onlar göstərir ki, Qərb qütbü postsovet məkanında, Qafqaz regionunda, Mərkəzi Asiyada və s. öz təsirini genişləndirməkdən çəkinmir. Prezident İlham Əliyevin ikinci Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan dərhal sonra irəli sürdüyü “3+3” əməkdaşlıq formatı Moskva, Tehran, Ankara səviyyəsində dəstəkləndi, hətta Tiflis də buna çox diqqətlə yanaşdı. Ermənistan Azərbaycanın bütün təşəbbüslərini və müəyyən regionlarda əlverişli rejim yaratmaq üçün nəzərdə tutulmuş bütün proqramları torpeda edən yeganə zəif halqadır.