Սեպտեմբերի 11-ին Հայաստանի Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը թույլտվություն տվեց նախաձեռնող խմբին, որը կհավաքի ստորագրություններ՝ ՀայաստանիԵվրամիությանը անդամակցելու վերաբերյալ հանրաքվե անցկացնելու նպատակով: Նախաձեռնությունը պահանջում է հավաքել 50 հազար ստորագրություն՝ որպեսզի անդամակցության գործընթացը սկսելու մասին օրինագիծը ներկայացվի խորհրդարան: Եթե խորհրդարանը մերժի այդ նախագիծը, ապա նախատեսվում է հավաքել 300 հազար ստորագրություն, ինչը, համաձայն օրենքի, կպարտավորեցնի իշխանություններին կազմակերպել հանրաքվե:
Սակայն, չնայած բոլոր հրապարակային հայտարարություններին և խանդավառությանը, արժե քննադատական հարցեր բարձրացնել այս ձգտման իրական նպատակահարմարության և հեռանկարների վերաբերյալ: Առաջին և կարևորագույն հարցը, որը պետք է քննարկվի, պաշտոնական հրավերի բացակայությունն է Եվրամիության կողմից: Հակառակ հրապարակային հայտարարություններին՝ հնարավոր մոտակա անդամակցության մասին, Հայաստանը դեռևս Եվրամիության անդամակցության թեկնածու չէ: Եվրամիությունը ակումբ չէ, որին կարելի է միանալ ըստ ցանկության: Անդամակցության գործընթացը չափազանց բարդ և բազմաշերտ է, պահանջում է երկար ժամանակ, մանրակրկիտ նախապատրաստություն և բազմաթիվ պայմանների կատարում: Որոշ երկրներ տարիներ շարունակ եվրաինտեգրացիայի գործընթացի ճանապարհին են և դեռ չեն հասել իրենց վերջնական նպատակին: Սա ընդգծում է, որ Եվրամիության անդամակցությունն այնքանհեշտ չէ, որքան կարող է թվալ:
Տրանսպորտային և ենթակառուցվածքային խնդիրները ևս մեկ կարևոր հարց են: Հայաստանը լուրջ դժվարությունների է բախվում Եվրամիության հետ արդյունավետ տրանսպորտային և առևտրային կապեր հաստատելու գործում, այն դեպքում, երբ Արևելյան Եվրոպայի և Արևմտյան Բալկանների երկրները արդեն ունեն գործող լոգիստիկ շղթաներ և ենթակառուցվածքներ: Հայաստանը դեռևս գտնվում է այդ համակարգերի մշակման և բարելավման փուլում, սակայն նպատակին հասնելը դեռևս հեռու է: Առանց լիարժեք լոգիստիկայի և տրանսպորտային ենթակառուցվածքների՝ Եվրամիության հետ ինտեգրումը դառնում է ոչ միայն բարդ, այլև քիչ իրատեսական:
Եվրամիության և Հայաստանի տնտեսական շահերը նույնպես հարցեր են առաջացնում: Հայաստանը ԵԱՏՄ-ի շրջանակում արդեն ակտիվորեն մատակարարում է պատրաստի արտադրանք, այն դեպքում, երբ Եվրամիությանը հիմնականում հետաքրքրում են Հայաստանի հումքային ռեսուրսները: Տնտեսական շահերի այս տարբերությունը ցույց է տալիս, որ Եվրամիությունը չի դիտարկում Հայաստանը որպես պատրաստի արտադրանքի ռազմավարական գործընկեր: Եվրամիությանը անհրաժեշտ են ավելի զարգացած և բազմակողմանի տնտեսական կապեր, քան այն, ինչ առաջարկում է Հայաստանը:
Չի կարելի անտեսել նաև ընթացիկ աշխարհաքաղաքական խնդիրները, ինչպիսիք են հակամարտությունը Ադրբեջանի հետ: Եվրամիությունը հաշվի է առնում ոչ միայն թեկնածուների ներքին կայունությունը, այլև նրանց արտաքին քաղաքական միջավայրը: Հայաստանը, որը երկարատև և բարդ հակամարտության մեջ է գտնվում, կարող է լրացուցիչ խոչընդոտների հանդիպել եվրաինտեգրման գործընթացում: Սա կարող է բարդացնել ոչ միայն բանակցությունները, այլև ողջ ինտեգրումը ապագայում:
Այս ամենը վկայում է այն մասին, որ Հայաստանի ձգտումը դեպի Եվրամիություն, թեև սկզբում գրավիչ է թվում, բայց բախվում է բազմաթիվ իրական խնդիրների և սահմանափակումների: Պաշտոնական հրավերի բացակայությունը, ոչ բավարար լոգիստիկան, տնտեսական շահերի տարբերությունները և բարդ աշխարհաքաղաքական իրավիճակը դարձնում են Եվրամիության անդամակցությանը տանող ճանապարհը չափազանց դժվար:
Եվրաինտեգրացիա. քաղաքական կոնսենսուս, թե՞ պառակտման առարկա
Մնում է հարցերից մեկը՝ որքան լայն է եվրաինտեգրացիայի աջակցությունը հայկական հասարակության և քաղաքական էլիտայի շրջանում: Թեև իշխող թիմը հայտարարել է Եվրոպայի ուղղությամբ շարժման իր աջակցությունը, այնուամենայնիվ, կարծում է, որ հանրաքվեն պետք է անցկացվի գործընթացի վերջին փուլում, երբ ակնհայտ լինի թե՛ Եվրամիության, թե՛ Հայաստանի պատրաստակամությունը ինտեգրման համար: Սակայն հանրաքվեի նախաձեռնողները Հայաստանում վստահ են, որ այս հարցի քննարկման ձգձգումը ձեռնտու է այն ուժերին, որոնք շահագրգռված չեն Եվրոպայի հետ իսկական ինտեգրմամբ:
«Եվրոպական կուսակցության» առաջնորդ Տիգրան Խզմալյանը ուղղակիորեն ասում է, որ իշխանությունների գործողությունները կարող են պարզապես ձևականություն լինել, և եթե նրանք իսկապես պատրաստ են առաջ գնալ դեպի Եվրամիություն, ապա ստորագրահավաքի նախաձեռնությունը միայն կօգնի գործընթացին: Հակառակ դեպքում եվրաինտեգրացիայի կողմնակիցները ցույց կտան, որ հասարակությունը ավելի առաջադեմ է, քան իշխանությունները:
Արևմտամետ ուժերի համար այս նախաձեռնության հաջողությունը կարող է դառնալ կարևոր լծակ՝ իրենց քաղաքական ծրագիրը առաջ մղելու համար՝ ցույց տալով եվրաինտեգրացիայի ուղղության զգալի հասարակական աջակցությունը: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ եթե ստորագրահավաքի գործընթացը հաջող լինի, հանրաքվեն չի երաշխավորի Հայաստանի կուրսի անմիջական փոփոխությունը:
Եվրաինտեգրման ռիսկեր
Չնայած հանրաքվեի կողմնակիցների լավատեսությանը, Հայաստանի առջև կանգնած են բարդ մարտահրավերներ, որոնք կարող են դանդաղեցնել Եվրոպայի հետ ինտեգրման գործընթացը: Նախ՝ երկրի տնտեսությունը մեծապես կախված է Ռուսաստանից, և արտաքին քաղաքական կուրսի կտրուկ փոփոխությունները կարող են բացասական հետևանքներ ունենալ դրա կայունության վրա: Երկրորդ՝ շարունակվող լարված հարաբերությունները Ադրբեջանի հետ պահանջում են զգուշություն արտաքին քաղաքական գործընկերների ընտրության հարցում: Նիկոլ Փաշինյանը բարդ իրավիճակում է հայտնվել: Նա հասկանում է, որ Հայաստանի լիարժեք շրջադարձը դեպի Արևմուտք կապված է մեծ ռիսկերով, որոնք Արևմուտքը չի փոխհատուցի:
Ռուսաստանի հետ տնտեսական և քաղաքական կապերը կարևոր դեր են խաղում, հատկապես անվտանգության և տարածաշրջանային կայունության հարցերում: Արևմուտքը, հավանաբար, կառաջարկի որոշակի աջակցություն, բայց այն չի կարողանա լրացնել բոլոր հետևանքները, որոնք կարող են առաջանալ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների խզման դեպքում: Փաշինյանը գիտակցում է սա, և ըստ շրջանառվող լուրերի՝ Արևմուտքը նրան արդեն ակնարկել է, որ չարժե ամբողջովին հույս դնել լիարժեք օգնության վրա: Ահա թե ինչու Փաշինյանը որոշել է մեղմացնել Ռուսաստանի նկատմամբ հռետորաբանությունը և ավելի մեծ ճկունություն ցուցաբերել: Օրինակ, նա կմասնակցի ԲՐԻԿՍ-ի համաժողովին և ԱՊՀ-ի ոչ ֆորմալ գագաթնաժողովին, ինչը վկայում է ավանդական գործընկերների հետ կապերը պահպանելու և արտաքին քաղաքականության մեջ հավասարակշռություն պահելու ցանկության մասին:
Մինչդեռ արևմտամետ ուժերը Հայաստանում, արտաքին խաղացողների աջակցությամբ, շարունակելու են ճնշում գործադրել կառավարության վրա՝ պահանջելով խորացնել ինտեգրումը Եվրոպայի հետ: Նրանց համար կարևոր չէ, որ Հայաստանը դառնա Եվրամիության լիիրավ անդամ, որքան պետք էթուլացնել նրա կապը Ռուսաստանի հետ: Արևմուտքի հիմնական նպատակը Մոսկվային տարածաշրջանում լրացուցիչ խնդիրներ ստեղծելն է՝ զրկելով նրան Հարավային Կովկասում իր ավանդական դաշնակցից, ինչը կարող է խաթարել Ռուսաստանի որոշ դիրքերը այս կարևոր ռազմավարական ուղղությամբ: