Rusiya prezidenti Vladimir Putinin təşəbbüsü ilə yanvarın 11-də Moskvada Rusiya və Azərbaycan prezidentləri ilə Ermənistanın baş naziri arasında keçirilən görüş regionda sonrakı proseslərin vektorunu müəyyənləşdirdi. Düşünsək ki, 10 Noyabr 2020-ci ildə qəbul edilmiş və uzunmüddətli Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tarixinə son qoyulduğu birgə bəyanatdan sonra, bəyanatın müddəalarının icrası fonunda aktuallaşdırılmış bir sıra məsələlərin və mövzuların konkretləşdirilməsinə ehtiyac vardı, bu görüş xüsusilə vacib idi.
Təsadüfi deyil ki, keçirilən iclasın ən vacib nəticəsi hər üç hökumətin — Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya baş nazir müavinlərinin rəhbərlik edəcəyi bir işçi qrupu yaradılması qərarı idi. Qərar çərçivəsində onlara yaxın gələcəkdə nəqliyyat infrastrukturunun və region iqtisadiyyatının inkişafı üçün konkret planlar təqdim edəcək işçi mütəxəssis alt qrupları yaratmaq tapşırıldı.
Bildiyiniz kimi, münaqişədən əvvəlki dövrdə bölgədə Ermənistan və Azərbaycanı birləşdirən magistral və dəmir yolları şəbəkəsi mövcud idi. Bu şəbəkə həm də Ermənistanın, hələ Ermənistan SSR ilə Rusiya SFSR arasında etibarlı əlaqəni təmin edirdi. Sovet İttifaqı üçün Ermənistan və Azərbaycanda inşa edilmiş dəmir yolları və magistral yollar qonşu İran və Türkiyə ilə nəqliyyat əlaqələri təmin edirdi. Regonun iqtisadi inkişafı qonşu ərazilərlə, ilk növbədə Sovet İttifaqı daxilində nəqliyyat əlaqələri ilə əlaqələri sayəsində baş verdi.
Münaqişə zamanı bir çox əvvəlki rabitə əlaqələri bloklanmışdı. Bu da ilk növbədə Azərbaycan və Ermənistanın Naxçıvan Muxtar Respublikasının sosial-iqtisadi vəziyyətinə mənfi təsir göstərirdi. Eyni zamanda, Azərbaycan Respublikası əsas dəmir yolları və magistral yollar şəbəkəsini yaratmaq və ya əsaslı şəkildə təmir etməklə, Ermənistanın özünün nəqliyyat çıxmazında qaldığı bir zamanda bu problemlərin öhdəsindən gəlməyi bacardı. İndi yeni geosiyasi reallıqlarda köhnə nəqliyyat kommunikasiyalarının blokdan çıxarılması region ölkələrinə yeni faydalar gətirə bilər. Ermənistan üçün bu, uzunmüddətli mühasirədən çıxmaq deməkdir. Öz növbəsində bütün yolların blokdan çıxarılması nəticəsində yaranacaq coğrafi-iqtisadi reallıq regionun bütün qonşu dövlətlərinə yeni və unudulmuş köhnə nəqliyyat arteriyalarından faydalanmaq imkanı yaradacaq.
Bu nikbinlik, dövlət başçılarının görüşdən sonra mətbuata verdiyi ortaq açıqlama zamanı da mövcud idi. Eyni zamanda, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev nəqliyyat kommunikasiyalarının blokdan çıxarılmasını regional təhlükəsizliyin gücləndirilməsi ilə əlaqələndirdi. İlham Əliyev həm də qonşu ölkələrin regionda nəqliyyat dəhlizlərinin və geniş nəqliyyat arteriya şəbəkəsinin yaradılmasında da fəal iştirak edəcəklərini əminliklə vurğulayıb. Bu açıqlama bir ay əvvəl Bakıda Azərbaycan və Türkiyə prezidentlərinin birgə mətbuat konfransında təklif olunan regionun altı ölkəsi üçün əməkdaşlıq platforması yaratmaq təşəbbüsünə istinad ola bilər. İlham Əliyev fikrini davam etdirərək, tərəflərin sürətli effekt verəcək və nəticələrə yönəlmiş fəaliyyət sahələrini tapmaq üçün səy göstərməyə davam etməli olduqlarını vurğulayıb.
Ermənistanın Baş naziri N.Paşinyan da bəyanatda səsləndirilən müddəaların və yeni iqtisadi vəziyyətin həyata keçirilməsinin daha etibarlı təhlükəsizlik zəmanətlərinə səbəb ola biləcəyini də etiraf etməsi olduqca diqqətəlayiqdir. Hardasa bir nikbinlik yaradır, demək olar.
Əlbətdə ki, üçtərəfli görüşün davam etdiyi dörd saat ərzində liderlərin yalnız müsbət cəhətlərdən danışdıqlarını düşünmək illüziya olardı ki, biz bundan uzağıq. Rusiya sülhməramlı kontingentinin fəaliyyəti və funksiyaları ilə bağlı müəyyən qeyri-müəyyənliklər olub və həkə də qalır. Eyni zamanda, sülhməramlıların fəaliyyətlərinin qiymətləndirilməsində hər hansı bir uyğunsuzluq müşahidə edilməyib. Prezident İlham Əliyev Rusiya sülhməramlılarının tapşırıqlarını effektiv şəkildə icra etdiklərini xüsusilə vurğulayıb.
Rusiya və Azərbaycan liderlərinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən keçmiş zamanda danışmasına rəğmən, Ermənistan baş nazirinin münaqişə barədə indiki zamanda danışması diqqət çəkir. Bundan əlavə, Rusiya və Azərbaycan tərəflərinin 11 noyabr görüşü zamanın bölgənin statusundan bəhs etmədikləri halda, Ermənistan tərəfi Dağlıq Qarabağın statusuna diqqət yetirməyi üstün tutur. Bu, regionda yeni geosiyasi reallıqların formalaşması prosesinin getdiyini göstərə bilər, lakin yenə də aradan qaldırılması lazım olan ziddiyyətlər də mövcuddur.
Bu gün Bakı və Moskvanın keçmişi keçmişdə qoyub, tez bir zamanda yeni səhifə açmağa, daha fərqli konturları və proqnozlaşdırıla bilən perspektivləri ilə regionun yeni bir geosiyasi memarlığının formalaşması prosesini stimullaşdırmağa çalışdıqları tamamilə aydındır. Hər hansı bir münaqişə qeyri müəyyənlik yarada bilər və tərəflər qarşılıqlı razılaşdırılmış və proqnozlaşdırılan addımlar istiqamətində hərəkət etməyi üstün tutur. Keçmişsiz gələcək yoxdur, ancaq keçmişdə gələcəkdə ortaya çıxacaq suallara cavab axtarmaq lazım deyil. Yeni vəziyyət yeni, standartlardan kənar həllər tələb edir. Moskvadakı görüş bu cür qərarlara hazır olunduğunu açıq şəkildə nümayiş etdirdi.
Vəlizadə İlqar
Politoloq