NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberqin Cənubi Qafqaza səfəri, bölgədəki mövcud vəziyyət və Ermənistanın Rusiyanı Qərblə əvəz etmək cəhdləri, həmçinin Gürcüstanın Baş naziri İrakli Kobaxidzenin Bakı və İrəvana səfəri haqqında politoloq Vladimir Kireyevin pressunity.org üçün müsahibəsində.
— Martın 17-də NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberqin Qafqaz regionuna səfəri başlayıb. Bu, Stoltenberqin son dörd ildə ilk turudur və regionda əhəmiyyətli dəyişikliklər fonunda baş verir. Stoltenberqin Cənubi Qafqaza səfərinin səbəbi nədir? NATO Cənubi Qafqazda fəallaşırmı?
— NATO-nun Cənubi Qafqazdakı fəaliyyəti, postsovet məkanında olduğu kimi, Rusiyanı bu məkandan sıxışdırmaq və ona əlavə çətinliklər və təhlükələr yaratmaq istəyinin ifadəsidir. Bu, Rusiya ilə münasibətləri iqtisadi, siyasi və ya hərbi-müdafiə aspektlərində pozacaq ölkələrin şəxsində əlavə çətinliklər və təhdidlər yaratmaq istəyinin əksidir. Bu ölkələr sanksiyalara qoşula və ya NATO və ya Aİ ilə bəzi münasibətlərə girəcəklər. Bu gün Aİ NATO-nun davamıdır, ABŞ-dan daha aqressivdavranan müstəqil olmayan bir strukturdur.
Yens Stoltenberq belə bir siyasətin emissarıdır və onun bir neçə ildən sonra Cənubi Qafqaza səfərlərini bərpa etməsi NATO-nun Rusiyanı sıxışdırmaq, neytral və ya dost ölkələri öz tərəfinə çəkmək kimi aqressiv siyasətə keçdiyini deməyə əsas verir. Qeyd etmək lazımdır ki, Stoltenberq NATO daxilində ən hırslı şəxs deyil. O, hərbi alyansın aqressiv siyasətinə baxmayaraq, kifayət qədər neytral mövqe tutub və tutur. Belə bir servis diplomatiyasına keçməsi münaqişənin getdikcə daha kəskin mərhələlərə çatdığını göstərir.
— Avropa Parlamenti 504 səslə “lehinə”, 4 səslə “əleyhinə” və 32 bitərəf olmaqla, Aİ rəhbərliyini Gürcüstan, Moldova və Ukraynadan sonra Ermənistana Avropa İttifaqına üzvlüyə namizəd statusunun verilməsi məsələsinə baxmağa dəvət edən qətnamə qəbul etdi. Ermənistanın Aİ-yə daxil olması realdırmı? Yoxsa bu, Qərblə Rusiya qarşıdurması kontekstində atılan addımlardan biridir?
— Bu, Avropa İttifaqı tərəfindən həyata keçirilə bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, Aİ XXI əsrin əvvəllərindən və ya formalaşma mərhələsindən fərqli olaraq, inkişaf etmiş demokratiyaya sahib zəngin və imtiyazlı ölkələrin klubu deyil. Bu, ilk növbədə, dünyada güclənməyə, təsirini artırmağa və s.çalışmaqla məşğul olan hərbi-müdafiə kompleksi, hərbi-siyasi blokdur. Söhbət praktikada ABŞ, Fransa, Almaniya və periferiya şəklində bir nüvədən ibarət imperiyanın formalaşmasından gedir. Bu blokaktiv hücum siyasəti aparır. O, infrastrukturu zəif inkişaf etmiş, qeyri-demokratik prinsip və qaydalara malik digər ölkələri, o cümlədən yoxsul ölkələri öz sıralarına qəbul etməyə hazırdır. Əsas odur ki, onlar Avropa İttifaqı, NATO və digər elitaların geosiyasi baxışlarını bölüşürlər. Bu gün Ermənistan bu fikirləri bölüşür və Qərb dövlətləri ilə imtiyazlı münasibət qurmağa çalışır. Burada müxtəlif səbəblər var: Paşinyan çevrəsi üçün prioritet olan Avropalılara bənzəmək istəyi, Azərbaycan və Türkiyə tərəfindən təhlükəsizliyin təmin edilməsi məsələsi və s. Aİ rəhbərliyi Aİ standartlarına cavab vermək üçün iqtisadi və siyasi əsası olmayan, geosiyasi yönümlərini bölüşən ölkəni qəbul etməyə hazırdır. Buna görə də Ermənistanın təkcə namizəd deyil, həm də Aİ üzvü ola biləcəyi fikri olduqca inandırıcı görünür.
— Ermənistanda hakimiyyət ümid edir ki, məhz Qərbin köməyi ilə Azərbaycan və Türkiyəni dayandıra biləcəklər. Bu nə dərəcədə realdır? Qərb Rusiyanı təhlükəsizlik və iqtisadiyyat sahələrində əvəz etməyə hazırdırmı?
— Bu olduqca çətin görünür. Nə Avropa İttifaqı, nə də ABŞ Türkiyə ilə münaqişəyə girməyəcək. Əlbəttə, Türkiyə də bu vəziyyətdə heç bir super agressor deyil. Türkiyə üçün Ermənistana qarşı hərbi qərar maraqlı deyil. Türkiyə Ermənistanı iqtisadi cəhətdən işğal etməyə, öz təsir məkanına birləşdirməyə çalışır və sülh variantı onu tam qane edir. Başqa məsələdir ki, Azərbaycan kifayət qədər döyüşkən hədəf alıb. O, Azərbaycanın haqlı olaraq onlara məxsus olduğuna inandığı bir neçə rayonu ilhaq etmək istəyir. Ancaq yenə də Türkiyə, Rusiya və digər regional ölkələrlə razılaşdırılmadan bunu etmək olmaz. Digər tərəfdən, Azərbaycan və Türkiyə ABŞ və ya Fransa ilə birbaşa münaqişəyə getmək niyyətində deyillər. Tamamilə mümkündür ki, ABŞ, Fransa və Qərb dövlətləri ilə əməkdaşlığa baxmayaraq, buna əhəmiyyət verməyən Azərbaycan və Türkiyə Rusiyanın iştirakı olmadan Ermənistana qarşı hərbi əməliyyatın yeni mərhələsinə başlayacaq. İrəvandan demarşları görən Rusiya Ermənistan ərazisinin müdafiəsində iştirak etməyəcək, çünki Ermənistan praktiki olaraq KTMT-dən çıxmaq mərhələsindədir. Digər tərəfdən, Qərb bunda iştirak etməyəcək. Baxmayaraq ki, həm Azərbaycan, həm də Türkiyə qərara gələndə ki, bu ssenari lazım deyil və sadəcə olaraq, yumşaq şəkildə Ermənistanı peyk kimi ilhaq edəcək və birbaşa münaqişəyə ehtiyac olmayacaq.
— Ermənistanda İrəvanın təklif etdiyi “Dünyanın kəsişməsi” təşəbbüsünün tətbiqi ilə bağlı söhbətlər səngimək bilmir. Bu təşəbbüsün özü ötən ilin oktyabrında Tiflisdə keçirilən beynəlxalq forum zamanı Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan tərəfindən irəli sürülüb. Bu layihə nə dərəcədə realdır?
— Təşəbbüsün özü maraqlıdır, lakin logistik baxımdan həyata keçirilməsi çətindir. Ermənistanın qonşularından heç biri ilə normal yolları yoxdur, Azərbaycan və Türkiyə ilə isə ərazi, siyasi və digər iddialara söykənən nəqliyyat dəhlizləri hələ də açılmayıb. Bu təşəbbüsün yaxın illərdə həyata keçirilmə ehtimalı olduqca aşağıdır.
Digər tərəfdən, ehtimal var ki, Ermənistan hansısa güzəştlərə gedəcək və yeni qeyri-rəsmi Türk imperiyasına mandat ərazisi şəklində qoşulacaq. Amma o zaman sual yaranır: siz niyə bu qədər il müqavimət göstərdiniz və 2010-cu ildə Kazanın Qarabağı Ermənistanın tərkibində saxlamaq və nəticədə onun tam itkisini almaq üçün beş rayonun mübadiləsi ilə bağlı təkliflərinə razı olmadınız? Bunun nə dərəcədə məntiqli olması isə Ermənistan cəmiyyətinin öz işidir. Ərazi güzəştlərinə getməsəniz, nəqliyyat dəhlizlərinin necə açılacağı bəlli deyil. Üstəlik, nə Azərbaycana, nə Türkiyəyə, nə İrana, nə də Gürcüstana fəaliyyət göstərən bir dənə də olsun dəmir yolu yoxdur. Buna görə də konsepsiya hipotetik cəhətdən yaxşıdır, lakin onun reallıqda necə həyata keçiriləcəyi bəlli deyil. Dünyanın getdikcə daha aqressiv dövrlərə qədəm qoyduğunu nəzərə alsaq, bu cür dəhlizlər, yol ayrıcları və müxtəlif formalaşmaqda olan bloklara aid çox heterojen ideologiyalara malik regionları birləşdirmək ideyaları getdikcə çətinləşir.
— Sizcə, Gürcüstanın yeni baş naziri İrakli Kobaxidzenin Bakı və İrəvana səfərinin məqsədi nədir? Onun hərəkətlərini Qaribaşvilinin “Sülh Qonşuluq Təşəbbüsü”nü təşviq etmək və tərəflər arasında qeyri-rəsmi dialoq üçün regional platforma yaratmaq siyasətinin davamı hesab etmək olarmı?
— Tiflis ABŞ, Fransa, Çin kimi uzaq ölkələrin regiona sıx cəlb edilməsindən imtina etməyi təklif etməklə yanaşı, İran, Türkiyə və Rusiya kimi qonşuları da müzakirə pozisiyasının xaricində saxlamaq təklif edir. Bunun öz məntiqi var. Bəs bütün bu ölkələr buna necə baxacaqlar? Belə bir razılaşma əldə edilərsə, bölgəni və regional dünya nizamını yenidən quracaqdır. Lakin onun reallaşması çətin görünür, çünki Gürcüstanın hərbi-siyasi və iqtisadi potensialı kifayət qədər böyük deyil. Azərbaycan Türkiyəyə baxır, Rusiya və İrana qulaq asır. Ermənistan region ölkələrinə o qədər də mehriban baxmır, ciddi regional siyasət yürütmək üçün resursları olmadığı halda xarici dövlətlərlə münasibətlər qurmaq istəyir. Təşəbbüs maraqlıdır, lakin onunhəyata keçirilməsi çətin görünür.