Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan xarici işlər nazirlərinin Bakıda keçirilən görüşü, NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberqin Cənubi Qafqaza səfəri, eləcə də Cənubi Qafqaz regionunda mövcud proseslər haqqında pressunity.org politoloq Nadir Şəfiyev ilə söhbət etdi.
— Sizcə, Gürcüstanın yeni Baş naziri İrakli Kobaxidzenin Bakı və İrəvana Yerevana hansı məqsədlə səfər edir? Onun hərəkətlərini Qaribaşvilinin “Sülh Qonşuluq Təşəbbüsü”nü təşviq etmək və tərəflər arasında qeyri-rəsmi dialoq üçün regional platforma yaratmaq siyasətinin davamı hesab etmək olarmı?
— Kobaxidzenin səfəri adi ənənədir. Gürcüstanın baş naziri seçildikdən sonra o, ilk səfərlərini Avropa İttifaqına edir, burada Gürcüstanın Avropaya inteqrasiyaya, daha sonra isə qonşu ölkələrə sadiqliyini nümayiş etdirir. Gürcüstan uzun illərdir ki, bu mövqedən çıxış edir. Və bu baxımdan, Kobaxidze sadəcə olaraq əvvəlki baş nazirlərin qoyduğu ənənəni davam etdirdi və bir daha göstərdi ki, Gürcüstan bu regionda mehriban qonşuluq şəraitində yaşamaq və bütün qonşuları ilə əməkdaşlıq etmək istəyir.
— Bakıda Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan xarici işlər nazirlərinin doqquzuncu görüşü baş tutub. Görüşdə müvafiq olaraq Ceyhun Bayramov, Hakan Fidan və İlya Darçiaşvili iştirak edib. Bu görüşün nəticələrini və ölkələrin Cənubi Qafqaz yolunda və ondan kənarda əməkdaşlığını necə qiymətləndirirsiniz?
— Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasındakı üçtərəfli əməkdaşlıq gündən-günə yaxşı istiqamətdə dəyişir və inkişaf edir. Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında üçtərəfli əməkdaşlığın əsasını iqtisadi əməkdaşlıq, üstəlik, Xəzər dənizindən logistika və tranzit sahəsində əməkdaşlıq təşkil edirdi. Lakin sonra bu kommunikasiyaların qorunmasını təşkil etmək zərurəti yarandı. Bu sahədə üç ölkə arasında əlaqələrin inkişafı başladı. Bu gün üç ölkənin hərbi və təhlükəsizlik sahəsində birgə təlimləri keçirilir. Bu baxımdan üçtərəfli əməkdaşlığın strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə çatdığını deyə bilərik ki, bu da region üçün müsbət faktdır Xarici İşlər Nazirləri hadisələrin və münasibətlərin inkişafının mümkün gedişatını müzakirə etdilər. Bu müsbət tendensiya daha da güclənir. Bu cür əməkdaşlıq regionda sülhün və əməkdaşlığın güclənməsinə xidmət edir.
— Bakıda 70-ə yaxın ölkənin nümayəndələrini toplayan nüfuzlu beynəlxalq sammit olan XI Qlobal Bakı Forumu başa çatıb. Forumun nəticələrini necə qiymətləndirə bilərsiniz? Qlobal Bakı Forumunun regional və qlobal miqyasda siyasi əhəmiyyəti nədən ibarətdir?
— 11-ci Qlobal Bakı Forumu və müxtəlif ölkələrin indiki və keçmiş rəhbərlərinin, politoloqların, ekspertlərin iştirak etməsi onun əhəmiyyətindən və önəmindən xəbər verir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev regional forum haqqında çox yaxşı deyib ki, bu, həm Münhen Təhlükəsizlik Konfransına, həm Dünya İqtisadi Forumuna bənzəyir. Mən bunun hal-hazırda bu qədər yüksək səviyyədə olduğunu hesablamıram. Lakin bu, təkcə regional deyil, həm də qlobal miqyasda kifayət qədər yüksək səviyyədir. Çox sevindirici haldır ki, bu forumlarda təkcə regionumuzdakı problemlərlə bağlı regional məsələlər və Azərbaycan haqqında nələr düşündükləri deyil, həm də qlobal və dünya problemlərinə aid məsələlər müzakirə olunur. Forumda dünyada tanınan, fikirləri dinlənilən dünya səviyyəli liderlər iştirak edir. Liderlər öz fikirlərini və hadisələrə baxışlarını ifadə edir və dinlənilir ki, bu da çox vacibdir. Digər tərəfdən, bu forum Azərbaycan siyasətçilərinə və ekspertlərinə bu insanlarla ünsiyyət qurmağa və bununla da müxtəlif məsələlərdə Azərbaycanın baxışını dünya ictimaiyyətinə çatdırmağa imkan verir. Bu gün dünyada müəyyən antiazərbaycan qruplar var ki, onlar bir çox sahələrdə xoş niyyətli olmasına baxmayaraq, Azərbaycanı ləkələməyə çalışırlar. Bu qruplar Azərbaycanın öz torpaqlarını işğaldan azad etməsini az qala işğal kimi təqdim edirlər. Bu baxımdan, siyasət və iqtisadiyyat sahəsində görkəmli və kifayət qədər tanınmış şəxslərin Azərbaycana səfər etməsi, ölkə rəhbərliyi və ekspertləri ilə ünsiyyətdə olması, hər şeyi öz gözləri ilə görməsi Azərbaycanın özü üçün çox vacibdir. Onlar regionda baş verən hadisələr haqqında birinci əldən məlumat almaq və daha sonra bunu digər platformalarda səsləndirmək imkanı əldə edirlər. Bu forum Azərbaycanın siyasi həyatı və beynəlxalq aləmdə ölkənin imicinin formalaşması baxımından çox önəmlidir.
— Ermənistan rəhbərliyində belə bir fikir var ki, Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərin normallaşması Avropaya inteqrasiya perspektivlərini asanlaşdıracaq. Bu fikirlə razısınızmı?
— Avropaya inteqrasiya prosesi sadəcə olaraq Ermənistan, Azərbaycan və ya Türkiyədən asılı deyil. Bir tərəfdən deyə bilərik ki, Ukraynadakı vəziyyət və Rusiya-Ukrayna münasibətlərində yaranan böhran Ukraynanın Avropaya inteqrasiya prosesini sürətləndirdi. Digər tərəfdən, Avropa Birliyi və Avropa güc mərkəzləri dünyanın müxtəlif regionlarında müxtəlif problemlərlə üzləşmək istəmirlər. Onlar hərbi deyil, məhz iqtisadi və siyasi təsir ilə bölgələrə inteqrasiya etmək üçün dinc vəziyyət istərdilər. Mövcud vəziyyətdə, Macron və bütövlükdə Fransanın ambisiyaları nəzərə alınsa da, münasibətlərin normallaşması faktının Avropaya inteqrasiyaya töhfə verəcəyinə ehtiyac olmadığını düşünürəm. Bu gün bir çox Avropa siyasətçilərinin gözündə Ermənistanın Rusiyaya qarşı mövqeyi bir növ Troyan atının roluna çevrilib. Avropa siyasətçilərinin Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı tutduqları mövqe onu göstərir ki, onlar regionda vəziyyətin dinc olması lazım olduğunu desələr də, regiona gərginlik gətirməyə çalışırlar. Bu baxımdan Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərin normallaşmasının Avropaya inteqrasiyaya töhfə verəcəyi ilə razılaşmıram. Əlbəttə ki, müəyyən əlaqə var, amma ən vacib məqam o deyil. Tamamilə mümkündür ki, onlar Ermənistanı Türkiyə və Azərbaycanla qarşı-qarşıya qoymaq istəyəcəklər və Ermənistanın Avropaya, hətta hərbi baxımdan daha çox bağlanacağı vəziyyət yaratmaq üçün hər şeyi edəcəklər. Bütün bunlar Türkiyə ilə Azərbaycanın mümkün qədər yaxınlaşmasının qarşısını almaq üçün lazımdır. Bu gün tranzit yollarının və s. açılmaması o deməkdir ki, buna imkan verməyən müəyyən qüvvələr var. Bəziləri bunun Rusiya ola biləcəyini düşünməyə meyllidir. Lakin digər tərəfdən, həmin üçtərəfli sazişin təşəbbüskarlarından biri də məhz Rusiya idi – Rusiya prezidenti Ermənistanın Naxçıvanla kommunikasiyalar açmağı öhdəsinə götürdü, lakin bu, hələ həyata keçirilməyib. Bu gün isə münasibətlər kifayət qədər gərgin olduqda, Qərb siyasətçiləri hələ də əllərində müəyyən təsiri saxlaya bilərlər, hansı ki, onlar Ermənistan vasitəsilə fəal şəkildə istifadə edirlər.
— Martın 17-də NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberqin Qafqaz regionuna səfəri başlayıb. Bu, Stoltenberqin son dörd ildə ilk turudur və regionda əhəmiyyətli dəyişikliklər fonunda baş verir. Stoltenberqin Cənubi Qafqaza səfərinin səbəbi nədir? NATO Cənubi Qafqazda aktivləşirmi?
— NATO və bütövlükdə Qərbin Qafqaz regionunda fəallaşması faktı aydındır. Stoltenberqin son dörd ildə ilk dəfə Cənubi Qafqaza gəlməsi xüsusi diqqət tələb edən bir həqiqətdir. Bu gün Cənubi Qafqazda çox ciddi proseslər gedir. 2020-ci ildə Azərbaycan öz suverenliyini qismən, 2023-cü ildə isə tam bərpa edib. Ən böyük problem həll olundu, SSRİ-nin dağılmasına səbəb olan problem idi. SSRİ ərazisində qanlı müharibələrə səbəb olan etnik münaqişələr məhz Qarabağdan başladı. Bu gün Cənubi Qafqaz ölkələrindən biri çox sürətlə NATO və Aİ-yə daxil olmağa çalışır. NATO-ya qarşı çıxan başqa bir ölkə hələ də KTMT-nin üzvüdür. Üçüncü ölkə isə bloklara qoşulmayan ölkədir. Bu baxımdan Stoltenberq bir tərəfdən vəziyyəti yerində yoxlamaq və bu ölkələrin liderləri ilə danışmaq istəyib. Digər tərəfdən, Qərb ölkələri Ermənistanı hədəf aldılar. NATO və digər qurumlar Rusiyanın Ermənistandakı nüfuzunu zəiflətməyə və Ermənistanı Qərbə daha da möhkəm bağlamağa çalışacaqlar. Bu baxımdan Stoltenberqin səfərini bu cür qiymətləndirmək lazımdır. Digər tərəfdən, o, Azərbaycana müəyyən sədaqət nümayiş etdirdi, eyni zamanda açıq şəkildə bildirdi ki, biz kiməsə qarşı deyilik, kiminsə tərəfdarıyıq. Sizin Qoşulmama Hərəkatının üzvü olduğunuza və qoşulmama statusunuzu qoruyub saxlamağa çalışmağınıza etiraz etmirik. Amma digər tərəfdən, Gürcüstan və Ermənistanla əməkdaşlıq etməyimiz Azərbaycana qarşı yönəlməyib. Qərb yavaş-yavaş, amma şübhəsiz ki, Rusiya ətrafında öz təsir kəmərini yaratmağa çalışır. Stoltenberqin səfəri isə Qərb siyasətçilərinin həyata keçirdikləri hadisələr zəncirinin əlaqələrindən biridir.